گاهشماری رایج میان مردم گیلک‌ زبان کوهستانهای گیلان و غرب مازندران از وابسته به گاهشماری باستانی ایرانی (یزد گردی قدیم) بوده است که سال ‌شماری یزد گردی قدیم بنا بر روایات ایرانی و همچنین براساس محاسبات نجومی‌ کهن ترین سال‌ شمار ایرانی محسوب می‌ شود.

گاهشماری باستانی دیلمی از دوران کهن تا زمان انتخاب یک روز کبیسه با نام ویشک و نگه داشتن آن گاهشمار مورد استفاده مردم و حاکمان این منطقه بوده و سالی "گَردان " محسوب می‌ شد.

یعنی آغاز سال، آنکه در ابتدای اعتدال بهاری قرار داشت در هر چهار سال یک روز از مبدا (اعتدال بهاری) فاصله می ‌گرفت، این چرخش تا 929 سال ادامه داشت و سر سال، 225 روز از مبدا فاصله می گرفت و به نیمه تابستان و زمان خرمن و برداشت فرآورده های کشاورزی و دامی می رسید.

این هنگام مناسب‌ ترین زمان برای پرداخت مالیات و خراج به حاکمان بود، از این روی با انتخاب یک روز کبیسه به نگاه ‌داشت سال مبادرت ورزیدند و انجام این کار نخستین تجربه و اقدام در انتخاب سال و مبدا خراجی در گاهشماری های ایرانی است.

با توجه به این موضوع مردم دیلمان وقتی که سر سال (آغاز سال) باستانی به نیمه ‌های تابستان رسیده بود با انتخاب یک روز کبیسه در هر چهار سال با نام " ویشک " سال را در هما نجا که بود نگاه داشتند.

زمان این اقدام مبداء جدید سال ‌شماری دیلمی شد که این مبداء دقیقا برابر است با روز دوشنبه هرمزد روز ( اولین روز) از سال پنج هزار و 454 باستانی (یزد گردی قدیم) و 71 هزار و 82 روز پیش از مبداء شمسی هجری است.

مراسم آغاز سال جدید (نوروز بل) به طور متغیر وابسته به محل برگزاری و نحوه قرار دادن پنج روز کبیسه بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه برگزار می‌ شود.

مبداء تاریخی این مردم نه یک رخداد سیاسی یا مذهبی، که یک رخداد کاملا علمی و البته مردمی است و دلیل اصلی‌ این امر راحتی مردم کشاورز و دامدار و صنعتگر در دادن خراج و مالیات سالانه بوده است، بنابراین این مبدا متعلق به اندیشه یا مذهب یا تفکر خاصی نبوده و تنها بر پایه مناسبات تولید به‌ وجود آمده و می ‌تواند مورد وفاق تمام گیلکان از هر اندیشه و مذهبی قرار گیرد.

ماه های سال دیلمی را می توان به این ترتیب نوروز ما، کورچ ما، اریه ما، تیرما، موردال ما، شریرما، امیرما، آول ما، سیا ما، دیا ما، ورفنه ما، اسفندارما نام برد.

برای تبدیل سال هجری شمسی به دیلمی، باید عدد 195 و یا دقیق ‌تر عدد 194.616 را به سال هجری شمسی اضافه کرد و برای تبدیل سال میلادی به دیلمی نیز باید عدد 426 را از سال میلادی کم کرد.

سال دیلمی دوازده ماه و 30 روز دارد به علاوه پنج روز اضافه به نام پنجیک که به پایان ماه هشتم اضافه می ‌شود که روی ‌هم رفته 365 روز است و هر چهار سال یکبار یک روز به عنوان کبیسه به نام ویشک بر پنج روز پنجیک اضافه می‌ شود.

یک پژوهشگر و ناشر گیلانی در این باره گفت: نوروز بل به معنای شعله آتش نوروزی است و مقارن با زمان تحویل سال جدید انجام می شود و به علت کم رنگ شدن طی سالیان متمادی گذشته زمان دقیق آن در تقویمهای علمی وجود ندارد.

محمد تقی پور احمد جک تاجی افزود: این آئین به علت از کار افتادگی به چوپانان و گالشان مختص شده است و این مراسم از قبل از اسلام در استان گیلان بوده است.

وی عنوان کرد: این آئین از دیلمان آغاز شده و تا پای کوه دماوند امتداد دارد و به آن در استان گیلان سال دیلمی می گویند و با اختلاف 12 روز در استان مازندران نیز برگزار می شود و در آن ناحیه به تحویل سال طبری معروف است.

به هرحال " نوروز بل " بیانگر هویت ملی منطقه است اما این سامان و جایگاه آن تاکنون آنطوری که باید و شاید شناخته نشده و مورد توجه قرار نگرفته است.

جایگاه این اقوام گیلانی و سنتها و پندارهای آنان ریشه عمیقی دارد، مردم گیلک از زمانهای قدیم معتقد بودند که برافروختن آتش در نوروزبل موجب کاهش برف و سرما در زمستان می شود و مردم گیلان در اجرای این مراسم زیباترین لباسهای خود را می‌ پوشیدند و پس از برافروختن آتش، سال نو را به یکدیگر تبریک می‌ گفتند.

قدیم در این فصل کشاورزان توان پرداخت باج و خراج را داشته و می ‌توانستند با فروش محصول خود زندگی‌ شان را سامان دهند و از همین ‌رو سال نوی خود را در این زمان برگزار می‌ کردند.

در این جشن 10 مرد با کلاه و شولای گالشی به میدان می آیند و دورتا دور آتش می ‌چرخند و نوازنده های محلی موسیقی را با شدت و شور می ‌نوازند.

خورشید که در حال غروب باشد و زمان روشن کردن آتش فرا می رسد و هیزمهای آغشته به نفت که شعله‌ ور می‌شوند، مردم به آن نزدیک می‌ شوند و همه‌ باهم این شعر را می‌خوانند: " گوروم، گوروم، گوروم بل، نوروزما و نوروزبل، هر سال ببی سالِ سو، نو ببی خانه ‌واشو".

پس از شعر خوانی همگی سال نو را به هم تبریک می گفتند: " نوروزبل مبارک ببی" " نو سال ببی سال سو" و  همه اهالی یکدیگر را در آغوش گرفته و با یکدیگر روبوسی می کردند.

گالشان لباسهای کهنه خود شامل نمد، شولا و دیگر اضافاتی را که نمی خواستند برای سال بعد استفاده کنند در آتش می سوزاندند و به نوعی هم آتش را وسیله خبررسانی و هم جز مقدسات چهارگانه آفرینش می دانستند و در کنار آتش به ستایش خداوند می پرداختند و از او برای سال جدید طلب خیر، نیکی و برکت می کردند.

بنا به روایتی دیگر فلسفه آیین نوروزبل را " آئین خراجی" دانسته اند به این معنا در زمانی که گالشان گندم خود را درو کرده، گل گاوزبان و فندق را به بازار عرضه می کردند و از گوسفندان خود شیر و دیگر محصولات لبنی را به دست می آوردند وقت آن می رسید تا اجاره، خراج یا مالیات خود را به ارباب یا فئودال بپردازند و سهم خود را برداشت کنند.

برای سپاسگزاری از خداوند در نوروز بل دور یکدیگر جمع می شدند و به شکرانه نعمت آتش روشن می کردند و سال جدید "خراجی" را به یکدیگر تبریک می گفتند.

سرپرست معاونت حوزه فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان در این ارتباط نیز گفت: این جشنواره از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان و با همکاری شورای اسلامی، بخشداری و شهرداری دیلمان و همچنین نشریه فرهنگی گیله وا برگزار می شود.

محسن سترگی افزود: یاد آوری سنتها وآئینهای گذشته گیلان باستان، معرفی جاذبه های ارزشمند تاریخی و توسعه گردشگری روستایی منطقه از اهداف این جشنواره فرهنگی است.

وی جشن نوروز بل را یک مراسم آئینی گالشان در زمان قدیم بعد از برداشت محصول در روز 16 مرداد ماه عنوان کرد و افزود: این مراسم در ارتفاعات کوهستان البرز شمالی با افروختن آتش سال نو اعلام می ‌شود و در واقع به آن سال "نو خراجی"  می گویند.

سترگی با اعلام اینکه  مراسم آغاز سال نو دیلمی همه ساله در نیمه مرداد برگزار می شود، ادامه داد: در این آئین کهن، قشرهای مختلف اقصی نقاط گیلان به همراه دو نفر از ریش سفیدان محل با کلاه، شولا و لباسهای محلی هیزمهای جمع کرده در محل مراسم را به آتش می کشند و با گشتن به دور آن، مناجات و دعا به درگاه الهی و خواندن اشعار محلی فرا رسیدن نوروز گیلان را به شکرانه برداشت محصولات زراعی و باغی جشن می گیرند.

دیلمان در منطقه کوهستانی و در دامنه شمالی سلسله کوه هایی که بین گیلان و دره شاهرود کشیده شده قرار دارد و شامل بخش غربی کوه های البرز با جهت غربی - شرقی است، نام دیلمان از طایفه ای به نام دیلم که در این منطقه ساکن بودند گرفته شده است و از نظر مردم نگاری دیلمان قابلیتهای متنوعی دارد.