دانشجو: وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران که به اختصار «واجا» شناخته می‌شود، نام یکی از وزارت‌خانه‌های مهم کشور است. این سازمان مسئولیت کسب و پرورش اطلاعات امنیتی و اطلاعات خارجی، حفاظت اطلاعات، ضد جاسوسی، ضد تروریسم و به دست آوردن آگاهی‌های لازم از وضعیت دشمنان داخلی و خارجی ایران  در جهت پیشگیری و مقابله با توطئه‌های آنان علیه این کشور تشکیل شده ‌است.

راه اندازی ساختار اطلاعاتی منسجم

تا پنج سال بعد از انقلاب، ساختار اطلاعاتی امنیتی در مراکزی همچون معاونت اطلاعات نخست‌وزیری، کمیته‌های انقلاب یا واحدهای اطلاعاتی برخی نهادهای انقلابی یا قضائی پخش بود. انقلابیون که از تشکیلات ساواک خاطره خوبی نداشتند به لزوم راه‌اندازی یک سیستم امنیتی اطلاعاتی مجزا فکر نکرده بودند. شاید اگر ترورها، بمب‌گذاری‌ها و رخدادهای تنش‌زای مسلحانه سال‌های اول دهه ۶۰ رخ نداده بود، هیچ گاه هم به صرافت راه‌اندازی وزارت اطلاعات نمی‌افتادند.

ابتدا دفتر اطلاعات نخست‌وزیری با ابتکار شهید رجایی شکل گرفت و امور اطلاعاتی میان سپاه و ارتش و کمیته و شهربانی تقسیم شد. سرانجام کلیات طرح تأسیس وزارتخانه اطلاعات در مجلس تصویب و لایحه‌اش سال ۱۳۶۲ در دولت میرحسین موسوی تهیه و در مجلس تصویب شد.

از همان ابتدا درباره اینکه این سازمان زیر نظر کدام‌ یک از ارگان‌ها اداره شود، اختلاف ‌نظر وجود داشت. عده‌ای معتقد بودند تشکیلات اطلاعاتی باید زیر نظر سپاه پاسداران اداره شود ولی عده‌ای دیگر، این سازمان را زیر نظر قوه قضائیه قرار می‌دادند. عده‌ای نیز آن را جزئی از نهاد ریاست‌جمهوری می‌دانستند و حتی گروهی معتقد بودند به دلیل حساسیت و اهمیت تشکیلات اطلاعاتی، سازمان اطلاعات باید زیر نظر بالاترین مقام کشور یعنی رهبری اداره شود. اما گویا ترس از قدرتمندشدن و در واقع غیرقابل کنترل‌شدن تشکیلات امنیتی، باعث شد تا سرانجام به جای «سازمان اطلاعات» لایحه وزارت اطلاعات در دستور کار قرار گیرد؛ تا از یک طرف مجلس و از طرف دیگر رئیس‌جمهور بر عملکرد آن نظارت داشته باشند.

از تاسیس وزارتخانه تا قتل‌های زنجیره‌ای

اولین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی، محمد ری‌شهری بود که به همراه سعید حجاریان به عنوان پایه ‌گذاران این وزارتخانه شناخته می‌شوند. وی بعدها منصب خود را در زمان دولت اول هاشمی رفسنجانی به علی فلاحیان تحویل داد. در این دوره فعالیت‌های وزارت اطلاعات در داخل و خارج کشور گسترش پیدا کرد.

در دولت سیدمحمد خاتمی، قربانعلی دری نجف‌آبادی جای فلاحیان را گرفت. در این دوره از حیات وزارت اطلاعات ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای اتفاق افتاد  و این مسئله تا جایی پیش رفت که دری نجف‌آبادی ناگزیر به استعفا گردید. با رفتن دری نجف‌آبادی، علی یونسی رئیس وقت سازمان قضایی نیروهای مسلح، پست وزارت اطلاعات را بر عهده گرفت. وی در اولین اقدام، فعالیت‌های اقتصادی وزارت اطلاعات، که در قالب بیش از ۱۰۰ شرکت و مؤسسه تجاری انجام می‌گرفت را متوقف نمود.

اولین شلختگی امنیتی در دولت نهم و دهم

با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد، غلامحسین محسنی اژه‌ای که در قوه قضائیه، قاضی ویژه وزارت اطلاعات بود، به این سمت منصوب گردید. اژه‌ای از سال 1384 تا مرداد ماه 1388 در این مقام بود که پس از برکناری وی در مرداد ماه سال 88، برای مدتی ( مرداد تا شهریور 1388) شخص رئیس جمهور سرپرست وزارت اطلاعات شد.

در دولت دوم محمود احمدی نژاد، حیدر مصلحی به عنوان وزیر اطلاعات از مجلس رأی اعتماد گرفت. وزارت مصلحی با وجودی که وی یک بار استعفا داده بود و رئیس‌جمهور وقت، محمود احمدی‌نژاد نیز با استعفای وی موافقت کرده بود، با حمایت رهبر انقلاب تا پایان فعالیت دولت دهم ادامه پیدا کرد. این وزارتخانه در سال‌های ریاست دولت نهم و دهم رویکردی مانند زمان دولت اصلاحات نداشت.

با آغاز کار دولت حسن روحانی، سید محمود علوی به مجلس شورای اسلامی معرفی شد. پس از گرفتن رای اعتماد، هم‌اکنون سید محمود علوی به عنوان هفتمین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی ایران، تصدی این وزارتخانه را برعهده دارد.

از نبوی تا سیرت افراد مطرح برای جایگاه وزارت

نام‌های کابینه آیت الله رئیسی یکی یکی در حال تکمیل است. نام‌هایی که هنوز نه تایید شده و نه تکذیب. چهره‌هایی که برخی احتمال وزارت در آنها بیشتر است و برخی کمتر. اما اینکه چه کسی به عنوان گزینه‌ی رئیس جمهور منتخب در مقام وزارت اطلاعات قرار می‌گیرد، جای سوال است. آیت الله رئیسی به دلیل نگاه خاصی که در قوه قضائیه مبنی بر برنامه ‌ریزی و تدوین طرح تحول چند ساله دارد حتماً می‌خواهد فردی سکان هدایت این وزارتخانه را برعهده بگیرد که برنامه تحولی ارائه دهد. همچنین این وزارت خانه نشاندهنده سوگیری رفتار امنیتی و سیاسی دولت خواهد بود.

یکی از نام‌های مطروحه سید محمود نبویان است؛ نماینده مجلسی که ریاست ستاد انتخاباتی رئیسی در مازندران را بر عهده داشت. او از منتقدان برجام و از اعضای جبهه پایداری است که به نزدیک بودن با مرحوم آیت الله مصباح یزدی شهرت دارد.

دیگر نامی که شنیده می‌شود حجت الاسلام مصطفی پورمحمدی است.  آشنایی‌ پور محمدی با آیت الله رئیسی به دهه ۶۰ برمی‌گردد. او از اعضای جامعه روحانیت مبارز هم است؛ همان گروه سیاسی که از روحانیون محافظه‌کار تشکیل شده و رئیسی هم عضوی از آن است. پور محمدی در دولت‌های احمدی‌نژاد سابقه سه سال وزارت کشور را هم دارد. پس از کنار رفتن از وزارت کشور احمدی‌نژاد یعنی از سال ۸۷ تا ۹۲ رئیس سازمان بازرسی کل کشور شد.

علی عبداللهی رئیس حفاظت قوه قضائیه هم از دیگر نام‌هایی است که در این بین برای وزارت اطلاعات مطرح شده است. چهره‌ای که آنچنان رسانه‌ای نیست ولی جایگاه مهمی در قوه قضاییه دارد. نکته قابل توجه این است که شعار عبدالهی در قوه قضاییه،  «پاکسازی فساد» بود و گفته بود تا قطع ریشه فساد اقتصادی آرام نمی‌نشینیم. حالا با توجه به شعار مبارزه با فساد رئیسی در دولت، ممکن است علی عبدالهی هم به دولت بیاید تا همراه رئیسی باشد.

علی محمدی سیرت، نام مطرح شده دیگری است که تا به الان در جایگاه‌هایی همچون مسئول نمایندگی ولی فقیه در سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، مسئول نمایندگی ولی فقیه در نیروی زمینی سپاه و در حال حاضر به عنوان مسئول نمایندگی ولی فقیه در نیروی قدس سپاه در حال فعالیت می‌باشد.