به گزارش شمال نیوز، دومین فصل از سلسله نشست‌های علمی «رابطه پدر دختری در آئینه علم و دین» که از سوی کارگروه علمی مطالعات خانواده پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، با همکاری انجمن روانشناسی اسلامی و سایر مراکز علمی و فرهنگی برگزار می‌شود، آغاز شده است.

دومین نشست از این فصل به موضوع «نحوه مواجهه پدر با دختر در ارتباط با استفاده از فضای مجازی و کنشگری‌ها در آن» اختصاص داشت که حجت‌الاسلام سید حمید میرخندان، عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما، سه‌شنبه ۱۹ فروردین ماه در این زمینه به سخنرانی پرداخحجت‌الاسلام میرخندان در این نشست گفت: فضای مجازی باعث شده است، انسان در عصر دیجیتال، در آئینه‌های مجازی، جهان دوم را تجربه کند. در واقع، برخی با ظهور فضای مجازی، نه تنها زندگی دوم، بلکه حتی جهان سوم را نیز کشف می‌کنند؛ یعنی جهان مادی، جهان ذهنی (آنچه در ذهن انسان وجود دارد) و جهان مجازی. البته تعبیر دقیق‌تر این است که بگوییم جهان مجازی، جهان دوم محسوب می‌شود؛ چراکه در فلسفه متداول میان مسلمانان، مفهومی عام وجود دارد که هم جهان عینی و بیرونی و هم جهان ذهنی را دربرمی‌گیرد؛ یعنی مفهومی که این دو جهان را در خود جای داده و ما در چنین جهانی زندگی می‌کنیم.

وی افزود: درواقع با وجود فضای مجازی، دو گونه زندگی را تجربه می‌کنیم: زندگی واقعی (یا همان زندگی فیزیکی) و زندگی مجازی. همه ما این زندگی را از سر می‌گذرانیم. حتی همین جلسه‌ای که اکنون در آن حضور داریم، نمونه‌ای از این جهان است که پدیده‌ای جدی و اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود و همه ما به نوعی در حال تجربه آن هستیم. بنابراین، شایسته است که به این بحث به طور جدی پرداخته شود.

تعامل پدر با دختر

میرخندان درباره اینکه پدر چگونه با دخترش در فضای مجازی تعامل می‌کند، بیان کرد: بسیاری از ارزش‌ها و باور‌هایی که فرد در زندگی کسب می‌کند، از طریق تجربه مستقیم و حضور در جوامعی شکل می‌گیرد که این ارزش‌ها در آنها نهادینه شده‌اند. مثلاً وقتی فرد در کتابخانه‌ها یا محافلی شرکت می‌کند که این باور‌ها در آنها جاری است، به تدریج به آن ارزش‌ها دلبسته می‌شود. این فرآیند، همان چیزی است که از آن به عنوان «زندگی روزمره واقعی» یاد می‌کنیم و بسیاری از مؤلفه‌های فرهنگی در بستر همین زندگی ملموس، نهادینه می‌شوند.

وی تصریح کرد: وقتی فرد این تجربیات را از سر می‌گذراند، به تدریج به آن طرز تفکر، فرهنگ و باور‌ها وابسته می‌شود. این وابستگی آن‌قدر عمیق می‌شود که جدا کردن فرد از این جهت‌گیری‌ها دشوار خواهد بود. بنابراین، باید تأکید کرد که انتقال این لایه مهم فرهنگی و تربیتی، صرفاً از طریق استدلال و برهان اتفاق نمی‌افتد، بلکه باید در زندگی روزمره جاری شود. براساس بینش اسلامی، این ارزش‌ها باید در عمل تجربه شوند تا فرد به آنها عجین شده و به‌راستی به آنها دل بسپارد. با این توصیف، نکته کلیدی درباره فضای مجازی این است که باید تلاش کنیم دخترانمان در این فضا تجربیات مثبت و مطلوبی کسب کنند. بسیار مهم است که بدانیم آنها با چه کسانی دوست می‌شوند، در چه کانال‌هایی عضو هستند و در چه کمپین‌ها یا کارزار‌هایی مشارکت می‌کنند. این تجربیات تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری هویت و باورهایشان خواهد داشت.

میرخندان در ادامه گفت: زندگی در فضای مجازی برای اعضای آن، تجربه‌ای سخت‌تر و متنوع‌تر از زندگی در فضای واقعی است. در واقعیت، ما برای کسب تجربه‌های مختلف باید از مکان‌های مختلف عبور کنیم، اما در فضای مجازی، این محدودیت وجود ندارد. به همین دلیل، تنوع تجربیات در این فضا بسیار بیشتر است. مثلاً یک دختر در فضای مجازی می‌تواند تجربیات بسیار متنوع‌تری داشته باشد تا در زندگی واقعی.

وی در ادامه به اصلاح فضای مجازی در زبان فارسی اشاره کرد و گفت: در انگلیسی، این فضا بیشتر با مفهوم «Space» شناخته می‌شود. در زندگی واقعی ما با «مکان» سروکار داریم و برای تجربه کردن موقعیت‌های مختلف، باید از مکانی به مکان دیگر برویم. اما در فضای مجازی، این محدودیت وجود ندارد و همین امر باعث تنوع بیشتر تجربیات می‌شود. اگر بخواهیم این موضوع را به درستی درک کنیم، باید بپذیریم که والدین نمی‌توانند نسبت به فضای مجازی بی‌تفاوت باشند. وظیفه آنها صرفاً تهیه لپتاپ یا گوشی هوشمند برای فرزندشان نیست، بلکه همراهی و راهنمایی آنها در این فضا بسیار مهم است.

وی افزود: من چندان علاقه‌ای به فضای مجازی نداشتم، اما به دلیل نیاز‌های زندگی، مانند ارتباط با دوستان، همراهی با فرزندان و مسائل دانشگاهی، مجبور به استفاده از آن شدم. به همین دلیل، معتقدم که والدین باید با فضای مجازی آشنا باشند تا بتوانند راهنمای خوبی برای فرزندانشان باشند.  همانطور که برای کتابخوان کردن فرزندانمان تلاش می‌کنیم و از انتشارات مرتبط با کودکان و نوجوانان اطلاع داریم، باید نسبت به فضای مجازی نیز آگاه باشیم. اگر می‌خواهیم فرزندانمان در این فضا به درستی حرکت کنند، باید همراه آنها باشیم و در مواقع لازم راهنماییشان کنیم.

این استاد دانشگاه در ادامه سواد رسانه‌ای را مورد اشاره قرار داد و گفت: خانواده‌ها به ویژه والدین، باید این سواد را داشته باشند و آن را به فرزندانشان منتقل کنند. سواد رسانه‌ای فقط محدود به کتاب نیست، بلکه شامل درک رسانه‌های دیجیتال و نحوه استفاده صحیح از آنهاست. متأسفانه در کشور ما، آموزش سواد رسانه‌ای در مدارس، دانشگاه‌ها و حتی رسانه‌هایی مثل صداوسیما، آنطور که باید جدی گرفته نشده است، در حالی که باید تمرکز بیشتری بر آن کرد.

همراهی و کنترل منطقی

وی تصریح کرد: همراهی و کنترل منطقی دو اصل اساسی در برخورد با فضای مجازی است. کنترل بدون همراهی ممکن نیست و همراهی بدون آگاهی نیز بی‌فایده است. اگر والدین، به ویژه پدر‌ها که معمولاً رابطه عاطفی عمیقی با دخترانشان دارند، در این فضا حضور فعال و آگاهانه داشته باشند، می‌توانند هم راهنمای خوبی باشند و هم از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند. تأکید دیگر بر شناخت درست رسانه‌هاست. سواد رسانه‌ای به این معناست که کاربر فضای مجازی بتواند پیام‌های رسانه‌ای را به خوبی تفسیر و درک کند، تشخیص دهد که هر پیام چه هدفی دارد و از همه مهمتر، نگاه انتقادی و تحلیلی نسبت به محتوا داشته باشد. این دو مفهوم، جوهر اصلی سواد رسانه‌ای را تشکیل می‌دهند؛ توانایی تفسیر و ارزیابی پیام‌های رسانه‌ای در فضای مجازی.

میرخندان در ادامه بر توجه به ویژگی‌های کاربر از جمله دختران از نظر جنسیتی، فکری و عاطفی تأکید کرد و افزود: علم روانشناسی و همچنین آیات و روایات به برخی از این ویژگی‌ها اشاره کرده‌اند و این موضوع به ما کمک می‌کند تا نحوه مواجهه با چالش‌های احتمالی را بهتر مدیریت کنیم.

حجت‌الاسلام میرخندان در ادامه نشست به سؤال‌های مخاطبان پاسخ داد که یکی از سؤال‌ها درباره سن مناسب برای اهدای گوشی به فرزندان و نحوه کنترل آنها بود. وی در این زمینه بیان کرد: پیشنهاد می‌شود تا قبل از بلوغ (که در دختران زودتر است) از دادن گوشی هوشمند مستقل به فرزندان خودداری شود. حتی در سنین دبیرستان نیز بهتر است نیازسنجی شود، اینکه آیا فرزند واقعاً به گوشی هوشمند نیاز دارد؟ یک راهکار این است که به جای خرید گوشی مستقل، از گوشی والدین با نظارت آنها استفاده شود؛ مثلاً روزی یک ساعت با نظارت والدین. در مورد کنترل فعالیت‌های فرزند در فضای مجازی، توصیه می‌شود، والدین همراهی و نظارت غیرمستقیم داشته باشند، نه کنترل شدید و ایجاد حس عدم اعتماد. همچنین در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام، آگاه‌سازی مهمتر از فالو کردن یا چک کردن مداوم است. با فرزند خود در مورد خطرات فضای مجازی گفت‌و‌گو کنید و به او آموزش دهید چگونه از خود محافظت کند. همچنین سخت‌گیری مطلق یا ساده‌انگاری هر دو آسیب‌زا هستند. بهتر است با تحلیل منطقی و گفت‌و‌گو با فرزند، بهترین تصمیم را گرفت.