با بازداشت رقیب اصلی خود، رجب طیب اردوغان وارد مرحله‌ای بی‌سابقه از سرکوب سیاسی شد؛ مرحله‌ای که تنها هدفش حفظ قدرت است، حتی به قیمت فروپاشی نهاد‌های جمهوری. اما این‌بار، اکرم امام‌اوغلو، شهردار کاریزماتیک استانبول، برخلاف دیگر مخالفان، هم محبوب است، هم برنده‌ای ثابت‌شده.

صبح نوزدهم مارس، اکرم امام‌اوغلو با پیراهن اتو‌کشیده و کراوات آبی در اتاق لباس خانه‌اش ظاهر شد و در حالی که تازه اصلاح کرده بود و اندکی شکم از کباب‌های مکرر در بدن داشت، مقابل دوربین رفت و گفت: «صد‌ها پلیس پشت در خانه جمع شده‌اند، اما من به نبرد بی‌وقفه با آن فرد و ذهنیتی که این فرآیند را مانند یک ماشین اداره می‌کند، ادامه خواهم داد.» سپس به خیابان رفت و بازداشت شد.

اردوغان و قمار جدیدش علیه جمهوری

در آن روز، رجب طیب اردوغان، با دستور بازداشت رقیب اصلی‌اش به اتهام فساد و حمایت از تروریسم (اتهاماتی که دستگاه قضایی ترکیه دیگر استقلالی در بررسی آن ندارد)، بحران سیاسی جدیدی را کلید زد. از آن زمان، حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) به رهبری امام‌اوغلو با برگزاری راهپیمایی‌های عظیم، تشکیل انتخابات درون‌حزبی با مشارکت بیش از ۱۵ میلیون نفر، و همچنین تحریم اقتصادی شرکت‌های نزدیک به دولت، به مقابله برخاسته است. در دوم آوریل، هزاران مغازه در استانبول و دیگر شهر‌ها در حمایت از حدود سه‌هزار بازداشت‌شده تعطیل شدند.

در واکنش، وزیر کشور این اقدامات را «ترور اقتصادی علیه ملت» خواند، در حالی که بانک مرکزی تا کنون ۲۵ میلیارد دلار از ذخایر ارزی خود را برای جلوگیری از بحران ارزی هزینه کرده است.

بادی که از ریزه برخاسته است

در شهری که زادگاه اردوغان است، ریزه، مردم به خیابان آمدند تا از امام‌اوغلو دفاع کنند؛ اتفاقی نادر که نشان از تغییر جهت افکار عمومی دارد. مورات یتکین، یکی از آخرین روزنامه‌نگاران مستقل ترکیه نوشت: «باد در حال تغییر است.»

در حالی که رسانه‌های رسمی در روز تظاهرات صد‌ها هزار نفری در استانبول (که بنا بر آمار CHP، ۲.۲ میلیون نفر حضور داشتند) در حال آموزش پخت بورک برای تعطیلات بایرام بودند، CHP برخلاف سابقه پرفراز و نشیبش، این بار مدیریت بحران را به‌خوبی در دست گرفته است.

چهره‌ای تازه، اما با ویژگی‌های آشنا

امام‌اوغلو با سابقه‌ای در بخش خصوصی، مسلمان سنی، کاریزماتیک و توانمند، خود را نه‌تنها به عنوان رقیبی جدی، بلکه به‌عنوان «جایگزینی ممکن» معرفی کرده است. او در کنار بدنه سکولار و علوی به‌جا مانده از رهبری کیلیچداراوغلو، حالا حمایت گسترده‌ای از کرد‌ها نیز دارد. در سخنرانی‌اش در مناطق کردنشین پیش از بازداشت، از آنان به‌عنوان «سنگ بنای کشور» یاد کرد؛ عبارتی که شکافی عمیق با روایت یک‌پارچه‌خواه ملی‌گرایانه دهه‌های گذشته دارد.

اردوغان و تکرار یک سناریوی آشنا

بازداشت امام‌اوغلو، خاطرات دهه ۹۰ را زنده می‌کند؛ زمانی که اردوغانِ جوان، شهردار وقت استانبول، به‌خاطر خواندن یک شعر به زندان رفت و تبدیل به نماد «اسلام میانه‌رو» و قربانی قوه قضاییه سکولار شد. این زندان چهارماهه راه را برای نخست‌وزیری و سپس ریاست‌جمهوری او گشود. حالا، همان سناریو در حال تکرار است —، اما این‌بار با نقش‌ها معکوس.

معامله پشت پرده با اوجالان

در این میان، عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (PKK)، هم نقشی کلیدی ایفا می‌کند. گفته می‌شود اردوغان برای اصلاح قانون اساسی و تمدید ریاست‌جمهوری‌اش، به حمایت طرفداران اوجالان در مجلس نیاز دارد. پس از ماه‌ها مذاکره پنهانی، در ۲۷ فوریه اوجالان دستور خلع سلاح PKK را صادر کرد و دو روز بعد، شاخه‌های این حزب در شمال عراق آتش‌بس اعلام کردند. اما برخی تحلیلگران، از جمله آمبرین زمان، این وعده‌ها را فریبی بیش نمی‌دانند: بهبود شرایط زندان برای اوجالان و آزادی نمادین یک سیاستمدار کرد.

حمله نهایی؟

اردوغان ممکن است همان‌گونه که با شهرداران کرد در گذشته رفتار کرد، مدیری وفادار برای استانبول منصوب کند. رسانه‌های دولتی نیز در حال آماده‌سازی پرونده‌های ساختگی علیه CHP هستند، که گفته می‌شود بخشی از آنها با هوش مصنوعی ساخته خواهد شد.

اردوغان که زمانی با شعار «اسلام میانه‌رو» به قدرت رسید، حالا در ورای زرق و برق ناتو و همکاری‌های بین‌المللی، تصویری از یک حاکم مستبد عثمانی را بازسازی کرده است. از مذاکره با روسیه و ارسال گاز به اروپا گرفته تا فروش پهپاد به اوکراین و تهدید اتحادیه اروپا با باز کردن دریچه‌های مهاجرت؛ او امروز تنها به یک چیز فکر می‌کند: قدرت، به هر قیمت.

ترکیه دیگر آن ترکیه دهه نود نیست. اردوغان هم دیگر آن شهردار خندان با وعده درختکاری و عدالت اجتماعی نیست. اما در خیابان‌ها، سلول‌ها و فضای مجازی، حرکتی تازه جوانه زده است. حرکتی که اگر دوام آورد، شاید بتواند نه‌تنها اردوغان، بلکه ذهنیتی را کنار بزند که جمهوری ترکیه را به آستانه نابودی کشانده است.