حساسیت و شکنندگی محیط زیست دریای مازندران به جهت بسته بودن، بهره برداریهای بی رویه از منابع آن و انباشته شدن آلاینده های مختلف، این دریا را با بحران اکولوژیک روبرو کرده است.

تهدیدات زیست محیطی دریای مازندران و زیانهای ناشی از آن، دولتهای ساحلی و جامعه بین المللی را با این واقعیت روبرو کرده است که اعمال مدیریت زیست محیطی در مازندران صرفا در چارچوب یک پیمان حقوقی زیست محیطی میسر است.

کمبود قوانین منظم و مدون در این زمینه و عدم توجه جدی از سوی مسئولان و شدت گرفتن مشکلات فراوان در نوار ساحلی به صورت مشکلات شهرسازی، زیست محیطی، پیشروی در حریم دریا و پیش رفتن به سمت خصوصی شدن این منبع طبیعی و عدم توجه به نسلهای بعدی، لزوم توجه به این مهم توسط قوانین و ضوابط مناسب و راهکارهای همچون توسعه پایدار را در دستور کار قرار می دهد.

درياي مازندران به عنوان بزرگترین دریاچه دنیا با تنوع زیستی، منابع نفتی و شیلاتی غنی است

استاد دانشگاه گیلان در این باره گفت: درياي مازندران به عنوان بزرگترین دریاچه دنیا با تنوع زیستی، منابع نفتی و شیلاتی غنی خود که از نظر استراتژیک به یکی از مهمترین نقاط جهان به ویژه در سالهای اخیر تبدیل شده است.

رضا سیمبر با اعلام اینکه عوامل گوناگونی محیط زیست حوزه دریای مازندران را هدف گرفته است که هر یک از این عوامل می تواند به نحوی فرسایش ایجاد کند که در نهایت امکان بهره برداری از منابع دریا از همگان سلب و یا چنین کاری را پرهزینه کند، افزود: برخی از این عوامل از یکدیگر ناشی و منتهی به مراحلی می شوند که در نهایت می تواند با هدفها و منافع کشورهای واقع در این حوزه تداخل کرده و مانع از تحقق آنها شود.

وی همچنین به منابع اصلی تهدید کننده محیط زیست دریای مازندران اشاره کرد و اظهارداشت: نوسانات سطح آب دریا، مشکلات بوم شناختی، مسائل زیست شناختی، فعالیتهای نفتی و صنعتی از جمله این منابع هستند.

استاد دانشگاه گیلان افزود: دریای مازندران به دلیل وجود آلاینده های مختلف با بحران اکولوژیک روبرو است و اجرای قواعد بین المللی حاکم بر محیط زیست دریای مازندران برای کشورهای ساحلی ضرورت دارد و توجه به تاثیرگذاری آلاینده ها بر دریای مازندران قابل جبران نیست.

وی ادامه داد: گستردگی و تنوع جغرافیایی، اقتصادی و حتی فرهنگی در کشورهای ساحلی دریای مازندران و با در نظر داشتن مسائل توسعه اقتصادی و صنعتی، اهمیت دریای مازندران را نشان می دهد.

با این وجود دریای مازندران به عنوان بخشی از محیط زیست انسانی و در عین حال یک اکوسیستم منفرد با خطراتی روبرو است، مسائل زیست محیطی دریای مازندران در زمینه های صدمات بیولوژیکی ناشی از بهره برداری های بی رویه از منابع زیستی آلودگی های ناشی از بهره برداری از منابع نفت و گاز و نیز تداوم سرازیر شدن ضایعات و مواد سمی توسط کارخانجات صنعتی و مشکلات مهم ناشی از افزایش غیر عادی ارتفاع آب دریا، قابل توجه است.

دریای مازندران به دریای مرده بدل می شود

پس از فروپاشی شوروی، شتاب برخی از کشورهای ساحلی این دریا برای بهره برداری های اقتصادی به گونه ایست که طبق شواهد موجود در آینده ای نه چندان دور انواع موجودات دریایی و پرندگان مهاجر در معرض تهدید انقراض قرار خواهند گرفت و اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، دریای مازندران به دریای مرده بدل خواهد شد، برای مقابله با این خطرات که محیط زیست جهانی را تهدید می کند، همکاری در سطح بین الملل اهمیت فوق العاده ای دارد.

یک کارشناس ارشد مسائل زیست محیطی نیز در این خصوص گفت: در سالهای اخیر میزان آلودگی و افزایش سطح آب تا حد خطرناکی با یکدیگر منطبق شده اند.

مراد عباسپور افزود: تا یک دهه قبل دلیل اصلی آلودگی آبهای دریای مازندران فاضلابهای صنعتی از ساحل بودند که به دریا ریخته می شدند.

وی اظهار داشت: توسعه گسترده منابع هیدروکربور مشکلات بزرگتری را برای آینده مطرح می سازد، به ویژه که تولید به درون دریا منتقل شده است، آثار زیانبار زوال زیست محیطی دریای مازندران را نباید ناچیز شمرد، بخصوص که سواحل مازندران توان بالقوه غیر نفتی مهمی را نیز دارد.

این کارشناس مسائل زیست محیطی افزود: با توجه به آلودگی شدید در حال گسترش، ساکنان کشورهای منطقه مازندران در آینده به سختی خواهند توانست از منابع متکی به دریا که هرکدام توانی بالقوه را برای رشد و توسعه ارائه می دهند، کماکان بهره برداری کنند.

وی همچنین با اعلام اینکه از آثار مهم آلودگی آب با منشاء نفت یا پسابها، مشکلات زیست شناختی است که برای موجودات زنده دریایی بوجود می آید، اظهارداشت: از آنجا که نفت خام یک ماده خالص نیست و در آن انواع هیدروکربورها با تفاوتهای فیزیکی و شیمیایی مختلف وجود دارد، هنگامی که دریا را آلوده می سازد به اشکال گوناگون تبلور پیدا می کند که غالبا برای آبزیان مضر است.

سرازیر شدن انواع پسابهای صنعتی و سموم حیات آبزیان را به خطر انداخته است

عباسپور گفت: سرازیر شدن انواع پسابهای صنعتی بویژه نفت و فرآورده ها و سموم، ضمن آلوده ساختن آب دریا، حیات آبزیان را نیز به خطر انداخته است.

وی یاد آورشد: در مورد ماهیان و منابع زیستی این دریا باید افزود که شرایط ویژه اکولوژیک و مهاجر بودن ماهیان این دریا ایجاب می کند، یک نظام مدیریتی و سهمیه بندی استحصال ماهی اندیشیده شود.

کارشناس مسائل زیست محیطی ادامه داد: ماهیان خاویاری تنها گونه آبزی کم نظیر موجود در دریای مازندران است که با ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیون سال قدمت از عصر ژوراسیک با برخورداری از تکامل فیلوژنی تا کنون در دریای مازندران زیست می کند.

وی با اشاره به اینکه اکنون بیش از ۹۰ درصد ذخایر ماهیان خاویاری دریای مازندران به دلیل صید قاچاق نابود شده است، اظهار داشت: ذخایر ارزشمند ماهیان خاویاری دریای مازندران امروز بیش از هر زمانی در طول چند میلیون سال زیست، با خطر انقراض مواجه است.

چالشهای متعدد زیست محیطی به تدریج از توان دریای مازندران می ‌کاهد

با این وجود دریای خزر نمادی از فرصتهای پرشمار در سطح منطقه‌ ای و جهانیست که شهرت جهانی آن در زمینه ماهیگیری و پروتئین موجود در غذاهای دریایی برای یک رژیم غذایی سالم و ایجاد هزاران موقعیت شغلی در صنعت شیلات نمودی از این فرصتهاست، خاویار منحصر به فرد و لذیذ خزر به عنوان کالای لوکس و تجملی در سراسر جهان جلوه ‌ای از شکوه و ثروت دریای خزر را به نمایش می‌ گذارد.

محیط زیست منحصر به فرد مازندران نیز به نوبه خود موقعیتهای مناسبی را برای گردشگری به خصوص گردشگری زیست محیطی فراهم آورده است، سواحل ماسه ‌ای، جنگلهای انبوه، آثار تاریخی مهم و مناظر زیبا و خیره‌ کننده طبیعی از جاذبه ‌های قوی توریستی این منطقه است.

پنج میلیون سال از پیدایش این بزرگترین آب محصور در خشکی می ‌گذرد که ‪۴۴‬ درصد کل آبهای درون خشکی جهان را در خود جای داده‌ است و ‪ ۱۳۰‬رودخانه بزرگ و کوچک به آن می‌ ریزند.

خزر با وسعت ‪ ۳۷۱‬هزار کیلومتر مربع که عمق متوسط آن در قسمت شمالی پنج متر و ژرفای آن در قسمت جنوب با بیشترین عمق تا حدود یک هزار متر در آبهای ایرانی می ‌رسد، بیش از ۹۰‬درصد آب شیرین درياي مازندران از رودخانه ‌های ولگا، کورا، ترک ، اورال و سولک تامین می‌ شود.

برغم وضعیت مناسب دریای مازندران و اهمیت آن هم اکنون این دریا با چالشهای متعدد روبرو است و برخی از گونه ‌های با ارزش دریای خزر با کاهش سریع جمعیتی روبرو شده و شماری نیز در معرض انقراض قرار دارند و تالابهای این دریا به سبب کاربری غیرمسئولانه انسانها مورد تجاوز و تعدی قرار گرفته‌ اند، همچنین بیابان زایی و جنگل زدایی از جمله مهمترین تهدیدات منطقه ‌ای این دریا بشمار می‌ روند.

ذخایر با ارزش ماهیان درياي مازندران زیر فشار صید قاچاق و ماهیگیری سازمان یافته غیر قانونی رو به کاهش گذاشته است و ذخایر این دریا متحمل خسارات قابل توجهی بویژه در زمینه ماهیان خاویاری شده ‌است.

محققان و کارشناسان، معضل دیگر درياي مازندران را آلودگی ناشی از صنعت، کشاورزی و آلاینده ‌های شهری می‌ دانند که با استفاده ممتد و گسترده آفت کشها و کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی، نشت تصادفی مواد نفتی در دریا و بالا رفتن موضعی سطح مواد مغذی تشدید شده ‌است، نوسانات سطح آب دریا نیز با زیر آب بردن زیر ساختها، مناطق مسکونی و زمینهای زراعی ساحلی موجب انتقال مواد آلاینده به دریا شده ‌است.

به هر حال درياي مازندران با تنوع زیستی منحصر به فرد، تالابهای بی‌ نظیر، جنگلهای استثنای حاشیه آن، رودخانه ‌ها و گونه ‌های گیاهی و جانوری کم نظیر، زیر فشار تهدیدات روزافزون و چالشهای متعدد زیست محیطی قرار گرفته است که بتدریج از توان این دریا می ‌کاهد از این رو باید به این پهنه آبی مهم جهان توجهی ویژه شود.