مقدمه
بشر از ابتداي خلقت در جهت شناخت نيازها، يافتن وسايلي براي رفع آن ها و بهبود شرايط زندگي خود گام برداشته، بنابراين در فعاليت هايي كه توسط وي انجام شده همواره مبنا، نوع بشر و به عبارتي انسان بوده است. در ابتدا فقط نيازهاي فردي بشر مطرح بود اما به تدريج در مسير اجتماعي شدن و برنامه ريزي براي رفع نيازهاي جمعي گام برداشته شد. زماني كه تفكر هدايت جامعه و تشكيل حكومت شكل گرفت تامين منابع براي ادامه حاكميت به عنوان يك نياز اساسي مطرح شد. از عمده ترين اين منابع، ماليات و خراج حكومتي را مي توان نام برد.
بنابراين امروزه سرشماری عمومی نفوس و مسکن یکی از عمده ترین راه های شناخت ویژگی هاي جمعیت كشورها به منظور برنامه ريزي، نظارت،كنترل و ارزيابي خدمات و فعاليت هاي ملي و منطقه اي مي باشد و در اغلب كشور ها اين سرشماري كه عموماً با ويژگي هاي مسكن نيز توأم ، هر 5 يا 10 سال يك بار انجام مي شود.

تاریخچه سرشماری نفوس در جهان
سوابق تاریخی نشان می‌دهد که در حدود سال‌های 3800، 3000 و 2500 قبل از میلاد به ترتیب درکشورهای بابل، چین و مصر سرشماری جمعیت صورت می گرفته است. همچنین در قرون اول و دوم میلادی اجرای در سرشماری در قسمتی از خاک چین گزارش شده است. در یونان و رم باستان نیز سرشماری‌های جمعیتی متعددی به عمل آمده است که از طریق آنها، اطلاعاتمربوط به خصوصیات اجتماعی ـ اقتصادی مردم جمع‌آوری شده است.
همچنین در قرون اول و دوم میلادی اجرای در سرشماری در قسمتی از خاک چین گزارش شده است.
در یونان و رم باستان نیز سرشماری‌های جمعیتی متعددی به عمل آمده است که از طریق آنها، اطلاعاتمربوط به خصوصیات اجتماعی ـ اقتصادی مردم جمع‌آوری شده است.
در اوایل قرن هیجدهم میلادی، در اروپا سرشماری‌هایی صورت گرفته است که البته به صورت علمی وامروزی نبود و در مقیاس محدود انجام شده است.
از اولين سرشماري‌هاي نفوس به روش جديد مي‌توان از سرشماري سوئد در سال 1749 ، نروژ و دانمارك در سال1769، آمريكا در 1790 و فرانسه و انگلستان در سال 1801، نام برد.
گفته شده تا آغاز قرن بيستم كمتر از بيست درصد جمعيت دنيا سرشماري شده بود، اما در سال 1950 تقريباً 80 درصد از جمعيت دنيا مورد شمارش قرار گرفت.
براساس گزارش سالنامه آمار جمعيت سازمان ملل متحد تا سال 1975، 190 كشور جهان سرشماري عمومي نفوس انجام داده‌اند و بيش از 50 درصد اقلام مورد پرسش سرشماري كشورها براساس توصيه‌هاي سازمان ملل متحد بوده و قابليت مقايسه بين‌المللي دارد.
در سال 1853 در نخستين كنگره بين‌المللي آمارشناسان در بروكسل قطعنامه‌اي تصويب شد كه در آن كشورهاي جهان و دولت‌ها به سرشماري‌هاي عمومي نفوس در فاصله هر ده سال يكبار ترغيب شدند. اين كنگره اصول نخستين سرشماري‌هاي امروزي را تدوين نمود كه با پي‌گيري‌هاي اداره‌ي آمار سازمان ملل متحد و باتجربه كشورهاي جهان به تدريج اصلاح و تكميل شد.
سازمان ملل همچنان در توصيه‌هاي دور 2010 اجراي سرشماري را در فاصله زماني مشخص و حتي‌المقدور ده سال يك بار پيشنهاد مي‌كند ولي برخي كشورها به دليل تغييرات سريع جمعيتي و ضرورت دسترسي به اطلاعات در فاصله زماني كوتاه‌تر، اقدام به انجام سرشماري در ميانه دهه مي‌نمايند.

تاریخچه سرشماری نفوس در ایران
سابقه¬ي سرشماري نفوس در ايران به گذشته‌هاي بسيار دور برمي‌گردد. در امپراطوري ایران باستان غالبا برای دریافت مالیات سرانه و تعیین شماره‌ي مردان قادر به جنگ از سرشماری‌های عمومی جمعیت استفاده می‌شده¬ است.
اولين سرشماري جمعيتي ایران به روش نوين در سال 1264 شمسي (البته در سطحي محدود) در زمان ناصرالدين شاه و هم‌زمان با وزارت اعتضادالسلطنه بر وزارت علوم و معارف، توسط مهندس عبدالفخار، معلم رياضي مدرسه‌ي دارالفنون به عمل آمد. در اين سرشماري تهران به پنج محله ارگ، عودلاجان، چالميدان، سنگلج و بازار تقسيم‌بندي شده و همه‌ي محله‌هاي خارج از شهر نيز در يك طبقه قرار داده شده¬ بود.
درسال 1297، به منظور ثبت وقايع چهارگانه، اداره‌ي ثبت احوال كشور تاسيس شد. با ثبت اطلاعات مربوط به تولد، فوت، ازدواج و طلاق توسط اداره‌ي مذكور، ضرورت اطلاع از جمعيت كشور و تعيين سازماني كه موظف به جمع‌آوري اين اطلاعات باشد مورد توجه قرار گرفت و در سال 1303 با تصويب آيين نامه‌اي، مسئوليت جمع‌آوري و مركزيت بخشيدن به آمارهاي مورد نياز بر عهده‌ي وزارت كشور گذاشته شد.
اولين تلاش براي سرشماري در ايران، در سال 1318 صورت گرفت كه به دليل وقايع سال 1320، با سرشماري از 35 شهر عملاً ناتمام ماند.
با تصويب قانون آمار و سرشماري در پانزدهم اسفند سال 1334 توسط مجلس شوراي ملي وقت، مقرر شد كه در سال 1335، اداره‌ي كل آمار عمومي تاسيس و در همان سال، سرشماري عمومي نفوس اجرا شود. به اين ترتيب در سال 1335 اداره‌ي كل آمار عمومي تشكيل و سرشماري نفوس كه مقدمات آن از قبل تهيه شده و در چند نقطه‌ي كشور نيز به آزمايش گذاشته شده بود از دهم آبان ماه تا 25 آبان همان سال به مرحله‌ي اجرا گذاشته شد.
در سال 1345 اولین سرشماری عمومی نفوس و مسکن یک سال پس از تاسیس مرکز آمار ایران و سرشماری‌های بعدی به ترتیب در سال‌های 1355، 1365، 1375 و سال 1385 اجرا شد. البته يك استثنا در دوره ده ساله انجام سرشماريها وجود دارد كه مربوط به سرشماري جاری جمعیت سال 1370 است. دليل اين امر، تغييرات وسيع جمعيتي در پنجساله 1365 تا 1370 بود كه با پايان يافتن جنگ تحميلي صورت گرفت و بنابراين، چارچوبهاي آماري ساخته شده از سرشماري سال 1365 را بياعتبار نمود.
علاوه بر این پس از اتمام سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385، به دليل تحولات سريع جمعيت و تغيير الگوي ساخت وسازمسكن و نيز تغيير تقسيمات جغرافيايي وسيع در سطح كشور، بر اساس مصوبه شماره 26581/ت 537147 مورخ 86/2/24 هيات دولت، مقرر نمود در سال 1390 نيز سرشماري عمومي نفوس و مسكن اجرا شود.

تعریف سرشماری
از دیدگاه آماری، سرشماری عبارت است از بررسی خصوصیات و ویژگی های مورد نیاز تمامی واحدهای جامعه آماری مورد نظر. سرشماری می تواند در زمینه موضوعات مختلفی باشد که معمولا از نام آن می توان به موضوع بررسی آن رسید، مثل سرشماری کشاورزی، سرشماری کارگاهی و سرشماری عشایر کوچنده.

سرشماري جمعيت
سرشماري جمعيت به صورت «جريان كامل جمع‌آوري، ارزشيابي، تجزيه و تحليل و انتشار داده‌هاي جمعيتي، اجتماعي ـ ‌اقتصادي تمام افراد كشور يا منطقه‌اي مشخص از كشور در يك زمان معين» تعريف شده است.

سرشماري مسكن
سرشماري مسكن به صورت «جريان كامل جمع‌آوري، ارزشيابي، تجزيه و تحليل و انتشار داده‌هاي آماري تمام واحدهاي مسكوني و ساكنان آن در كشور يا منطقه‌اي مشخص از كشور در يك زمان معين» تعريف شده است.

اهداف عمده سرشماری عمومی نفوس و مسکن
• تهيه آمارهاي پايه تا كوچكترين سطوح جغرافيايي
• تهيه چارچوب‌هاي مناسب براي اجراي طرح‌هاي نمونه‌گيري
• شناخت نيازها،كمبودهاو امكانات بالقوه
• شناخت اثرات سياست‌هاي اجرا شده پيشين با مقايسه اطلاعات

اهميت و ضرورت و كاربرد سرشماري عمومی نفوس و مسكن
1. تعيين اندازه‌ي جمعيت و ويژگي‌هاي مهم آن و مشخصات مسكن مورد استفاده‌ي جمعيت در يكمقطع زماني معين تا حد كوچك‌ترين واحدهاي تقسيمات جغرافيايي.
2. مقايسه‌ي تصوير بهدست آمده از جمعيت و مسكن در يك مقطع زماني با مقاطع زماني گذشته و شناخت روند رشد جمعيت و تغييرات خصوصيات مربوط به جمعيت و مسكن.
3. شناخت كمبودها، نيازها و نيزامكانات بالقوه و استعدادهاي جامعه و استفاده از اين شناخت در تهيه و ارزيابي برنامه‌هاي اجتماعي و اقتصادي براي آينده .
4. . تهيه‌ي چارچوب‌هاي لازم براي انجامآمارگيري‌هاي نمونه‌اي در فاصله‌ي سرشماري‌ها.
5. تهيه‌ي فهرست لازم و مورد نيازبراي انجام ساير آمارگيري‌ها و
6. برنامه‌ريزي براي توزيع عادلانه منابع
7. شناسايي اوضاع اجتماعي
8. آمارهاي اختصاصي و پايه‌اي جمعيت
9. برآوردها و پيش‌بيني‌هاي جمعيتي
10. تهیه نقشه‌هاي شهري يا روستايي براي آمارگيري‌هاي مختلف
11. شناخت جمعیت اتباع بیگانه
12. آگاهی نسبت به مهاجران و جریان های مهاجرتی
13. شناخت اوضاع جمعیتی و اجتماعی از بزرگترین تا کوچکترین سطح جغرافیایی
خلاصه کلام اینکه آمار و اطلاعات صحيح جمعيتي و اجتماعي-اقتصادي و توضيح و تفسير و بررسي آنها، از جمله نيازهاي اساسي برنامه ريزان و تصميم گيران و سياستگذاران هر سرزميني به شمار مي آيد. به عقيده ی پژوهشگران بدون دسترسي به اطلاعات و آمار و ارقام مربوط به خصوصيات جمعيتي، اجتماعي و اقتصادي، اجراي برنامه ها و طرح هاي توسعه و عمراني از توفيق چنداني برخوردار نخواهند بود.

روش های سرشماری
شمارش جمعيت معمولاً بر مبناي دو روش دوژور (dejure) و يا دوفاكتو (defacto) صورت مي‌گيرد و یا ترکیبی از هر دو روش انجام می شود. هر روش محاسن و معايب خاص خود را دارد. هر دو روش در حالت نظري (مشروط بر اينكه مهاجرت به داخل و يا به خارج از كشور وجود نداشته باشد) بايد نتايج كلي يكساني را در مورد جمعيت بدست دهند.
الف- روش دوفاکتو Defacto
"دوفاکتو" واژه ی فرانسوی و ترجمه لغوی آن در فارسی "موقتی و مشروط" می باشد. در اصطلاح جمعیت شناسی و سرشماری روش دوفاکتو سرشماری جمعیت حاضر ترجمه می شود. در روش دوفاكتو كليه جمعيت حاضر در يك منطقه يا كشور شمارش مي‌شوند (صرفنظر از تابعيت). در این روش تاکید بر محلی است که شخص در روز سرشماری در آن جا حاضر بوده است و " هر فرد به مکانی که شب پیش از سرشماری در آنجا خوابیده است منتسب می گردد" . نتیجه کاربرد این روش در سرشماری به دست آوردن حجم و توزیع جمعیت حاضر است. در روش دوفاکتو مدت زمان اجرای سرشماری کوتاه بوده و معمولا 2 روز می باشد. بدیهی است که با این مدت کم اجرای سرشماری هزینه های آن نیز پایین می باشد.

ب- روش دوژور Dejure
"دوژور" واژه ی فرانسوی و ترجمه لغوی آن در فارسی " دایمی و قطعی " می باشد. در اصطلاح جمعیت شناسی و سرشماری روش دوژور جمعیت قانونی یا حقوقی ترجمه می شود. روش دوژور كليه جمعيت تابع يك كشور يا يك منطقه صرفنظر از محل سكونت مورد شمارش قرار مي‌گيرند. در این شیوه " تاکید بر محلی است که شخص خود را متعلق به آن می داند و معمولا یا قانونا در آن محل ساکن یا مقیم است. در این روش مامور سرشماری باید هر فرد را به محل اقامت یا اقامتگاه معمولی اش منتسب کند" . نتیجه کاربرد این روش در سرشماری به دست آوردن حجم و توزیع "جمعیت مقیم" است. در این روش مفهوم "محل سکونت دائمی یا معمولی" بسیار مهم و مورد توجه می باشد. به عبارتی می توان گفت روش دوژور سرشماري افرادي است که قانوناً ساکن منطقه اي باشند و تابعيت آن منطقه را داشته باشند و در اين روش حاضر يا غايب بودن مهم نيست.
ج-روش ترکیبی
در کشورهایی که تمام جمعیت ساکن نیستند و عده¬ای به صورت عشایری و متحرک زندگی می¬کنند، یعنی در ماه‌هایی از سال بین ییلاق و قشلاق در حرکت می¬باشند، بکارگیری روش "دوژور" و تعیین محل سکونت معمولی آنان در ییلاق و قشلاق مقدور نیست.
ناگزیر این گروه از جمعیت در هر کجا که مشاهده شوند، یعنی در مسیر راه ها و در حالت کوچ به عنوان جمعیت عشایری و متحرک با روش "دوفاکتو" صرفنظر از اینکه ییلاق یا قشلاق آنان در کدام منطقه است، در منطقه¬ای که مشاهده می¬شوند، سرشماری و به همان منطقه انتساب داده می شوند. لازم به یادآوری است که بقیه اهالی کشور اعم از جمعیت اسکان یافته یا نیمه اسکان یافته با روش دوژور سرشماری می¬شود. به این ترتیب، با کاربرد هردو روش (روش مختلط) سر شماری نفوس در این¬گونه کشورها انجام می¬شود. امتیاز این روش آن است که تصویر جامعی از جمعیت در محل سکونت معمولی به¬دست می¬آید بدون آنکه آن گروه از جمعیت که محل سکونت معمولی آن‌ها قابل تعریف نیست از قلم بیافتد.

توضیح اینکه در سرشماري هاي ايران به طور عمده از روش دوژوربا مراجعه به محل سكونت افراد استفاده مي شود و براي افراد غيرساكن و در حال كوچ از روش دوفاکتواستفاده مي‌شود
بنابراين در ايران هر دو روش به كار مي‌رود. مطابق توصيه هاي سازمان ملل متحد كاربرد تركيبي از دو روش مفيد است.





ماهيت سرشماري
• با عمليات اجرايي گسترده‌اي روبروست.
• تهيه مقدمات اجرا از چند سال قبل آغاز مي‌شود.
• توان كارشناسي و مديريتي بالايي را طلب مي‌كند.
• همكاري ساير دستگاه‌ها در زمان اجرا ضروري است.
• لازم است به تمام مكان‌ها و خانوارها در سراسر كشور مراجعه شود.

سرشماري‌هاي پنج ساله در كشورهاي مختلف
بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد در كشورهاي كانادا، ژاپن، استراليا، نيوزلند، فنلاند، كره جنوبي، كريباتي، جزاير كوك، پالائو و ساموا هر پنج سال يك بار سرشماري جمعيت انجام مي‌شود و در كشورهاي مكزيك (2005)، تركيه (1990)، سوئد (1985) و جزاير فالكلند به طور موردي برحسب نياز كشورها در ميانه دوره، يك يا دو سرشماري انجام شده است. همچنين در هنگ‌كنگ و ماكائو هر پنج سال يك بار سرشماري براي كسري از خانوارها اجرا مي‌شود.
دلايل مهم عنوان شده در اين كشورها براي كم كردن فاصله سرشماري عبارت است از:
- تغيير ساختار سني جمعيت، جواني و سالخوردگي جمعيت
- تعيين سطح توسعه‌يافتگي و دسترسي به شاخص‌هاي كليدي
- تغيير الگوي باروري
- تحول شاخص‌هاي توسعه
سرشماري‌ها همچنان به عنوان بهترين روش جمع‌آوري اطلاعات محسوب مي‌شود زيرا روش‌هاي سنتي شمارش افراد، اطلاعات صحيح و دقيقي را دراختيار برنامه‌ريزان قرار مي‌دهد.

دلايل لزوم سرشماري پنج ساله در ايران
ايران يكي از كشورهاي در حال توسعه است و از خصوصيات كشورهاي درحال توسعه، درحال گذار بودن است، بدين معني كه تغيير در وضعيت‌هاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي بسيار گسترده است. بنابراين بهنگام بودن آمار و اطلاعات براي ايجاد شناخت وضعيت كشور در زمينه‌هاي مختلف ضروري است. در كشورهاي در حال توسعه به دليل شتاب زياد تغييرات، اكثر برنامه‌ها كوتاه مدت است و براي بهنگام كردن آمار و اطلاعات موردنياز برنامه‌ريزي‌ها تلاش مضاعفي بايد انجام پذيرد. دلايل عمده‌ي لزوم سرشماري پنج ساله در ايران را مي‌توان به شرح ذيل برشمرد.
1- تحولات جمعيتي : از جمله عوامل تاثیرگذار بر تحولات جمعیتی، تعداد موالید، مرگ و میر، ازدواج، ساخت سنی و جنسی جمعیت، میزان های باروری و مهاجرت می باشد. بررسی تغییرات عوامل مذکور در دوره های 10 یا 5 ساله تا سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1385 تغییرات قابل ملاحظه ای را نشان مي‌دهد. این تغییرات روند رشد جمعیت کشور را به گونه‌اي متحول می سازد که نمي‌توان مدل رشد جمعيتي براي يك دوره‌ي ده ساله براي آن پردازش نمود. بنابراين لازم است با استفاده از اطلاعات جمعيتي در يك دوره زماني كوتاه‌تر اقدام به پردازش مدل نمود.
2- دقت برآوردهاي جمعيتي : باتوجه به لزوم انجام پيش‌بيني‌هاي جمعيتي براي استفاده در موارد گوناگون از جمله دقت در تعميم نتايج آمارگيري‌هاي نمونه‌اي، آمايش جمعيت، انتخابات مجلس و يا رياست جمهوري و ... انجام سرشماري در فواصل زماني كوتاه‌تر و دستيابي به اطلاعات جمعيتي بهنگام، دقت در پيش‌بيني‌هاي جمعيتي را افزايش مي‌دهد و مي‌توان از نتايج پيش‌بيني‌ها با اطمينان بيشتر استفاده نمود.
3- تعيين جمعيت تقسيمات كشوري جديد : تغييرات تقسيمات كشوري يكي از عوامل عمده‌اي است كه لزوم كوتاه شدن فاصله سرشماري را نشان مي‌دهد. تعداد شهرهاي كشور از 889 شهر در سال 1380 به 1012 شهر در سال 1385 افزايش يافته است و يا تعداد شهرستان‌هاي كشور از 299 به 336 شهرستان تبديل شده است. از طرف ديگر تعداد آبادي‌هاي داراي سكنه كشور در سال 1375، 68122 آبادي بوده است كه تا سال 1385 به 63904 آبادي كاهش يافته است. بديهي است تبديل روستا به شهر يا تشكيل شهرستان‌هاي جديد عاملی است كه موجب تغييرات عمده‌ي جمعيتي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي در شهر يا شهرستان‌هاي جديد مي‌شود.
4- نياز به واحد مسكوني : آمار نشان مي‌دهد تعداد صدور پروانه ساختمانی در نقاط شهری کشور از 154254 مورد در سال 1380 به 211813 مورد در سال 1385 افزایش یافته است. در فاصله سال های 1385-1380 بالغ بر یک میلیون پروانه ساختمانی صادر شده است. با توجه به اینکه کشور در حال گذار از جامعه سنتی به جامعه مدرن می باشد، به گونه ای که این وضعیت باعث شده تا تعداد خانوارهای هسته ای در مقابل خانوارهای گسترده در حال افزایش باشد، انتظار می رود در سال های بعد از 1385 با تغییرات بیشتری رو به رو باشیم. بنابراین به منظور هرگونه سياست گذاري و سرمايه گذاري در امر مسكن، دسترسی به اطلاعات جدید و بهنگام لازم و اجتناب ناپذير مي باشد.
5- فارغ التحصیلان آموزش عالی : تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی از 127117 نفر در سال 1380 به 130504 نفر در سال 1385 افزایش یافته است. به عبارتی در این دوره حدود 2 میلیون نفر فارغ التحصیل دانشگاهی داشتیم که اگر سرشماری 1385 انجام نمی شد از اطلاعات آنها کاملا بی اطلاع می ماندیم. به ویژه که این گروه از جمعیت از اهمیت به سزایی در برنامه ریزی برای فعالیت و اشتغال برخوردار می باشند. گرچه این وضعیت ناشی از جوانی ساختار جمعیت و افزایش ظرفیت دانشگاه های کشور است لیکن، بررسی این آمار از دیدگاه جنسیتی نکات جالبی را نشان می دهد. به این ترتیب که مقايسه زنان فارغ التحصيل در دوره هاي عالي درسال 1380 و 1385 نشان دهنده افزايش حضور زنان در سطوح مختلف آموزش عالی در چند سال اخیر می باشد. به بیانی دیگر تعداد زنان فارغ التحصیل دانشگاهی در فاصله سال های مذکور 2/1 برابر و تعداد مردان فارغ التحصیل دانشگاهی 9/0 برابر شده است. بدیهی است که چنین تغییراتی در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی ها در آموزش و اشتغال بسیار مهم می باشد.
6- ارزيابي برنامه‌ها‌ي 5 ساله‌ي توسعه‌ي اقتصادي اجتماعي كشور : با توجه به اين كه برنامه‌هاي توسعه‌ي كشور به صورت 5 ساله تهيه مي‌شوند براي ارزيابي عملكرد هر برنامه و ارزيابي ميزان پيشرفت اهداف كمي آن طي سال‌هايي كه برنامه در دست اجراست و همچنين براي هدف‌گذاري بهتر، اجراي يك سرشماري در هر برنامه‌ي 5 ساله مطلوب به نظر مي‌رسد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد مراحل نهايي تهيه‌ي برنامه‌ي 5 ساله چهارم در سال 1383 انجام شد در حالي كه براي ارزيابي برنامه‌ي سوم و هدف‌گذاري در برنامه‌ي چهارم در بسياري از موارد به نتايج آخرين سرشماري كه در سال 1375 انجام شده بود. بديهي است داشتن آمار و اطلاعات بهنگام تأثير مستقيم و مطلوب در برنامه‌ريزي‌هاي توسعه دارد.
خلاصه این که نتايج مطالعات جمعيت شناختي كه عمدتا از سرشماری های عمومی نفوس و مسکن و آمارهاي جمعيتي حاصل مي شوند، زيربناي برنامه ريزي ها و سياستگذاري هاي خرد و كلان هر سرزميني به شمار مي آيند. به عنوان مثال براي تأسيس مدرسه و مراكز آموزشي، داشتن آمار دقيق درمورد جمعيت در سن تحصيل به تفكيك سن و جنس، براي ايجاد فرصت هاي شغلي داشتن آمار صحيح از جمعيت به ويژه جمعيت جوان و تحصيل كرده به تفكيك سن و جنس، براي توليد انواع مختلف محصولات كشاورزي، داشتن آمار صحيح از جمعيت و جمعيت مصرف كننده، براي ايجاد اماكن فرهنگي، ورزشي، آموزشي و بهداشتي دسترسي به آمار دقيق جمعيت به تفكيك سن و جنس، براي سياست گذاري و سرمايه گذاري در امر مسكن داشتن اطلاعات در خصوص جمعيت و بعد خانوار و .... لازم و اجتناب ناپذير مي باشد. بديهي است كه برنامه ريزي و سياستگذاري بدون توجه به آمارهاي جمعيتي جدید و به روز مي تواند صدمات جبران ناپذيري را به سرمايه و ثروت ملي وارد نمايد.
بنابراين با توجه به تحولات سريع جمعيت و تغيير الگوي ساخت وسازمسكن و نيز تغيير تقسيمات جغرافيايي وسيع در سطح كشور، بر اساس مصوبه شماره 26581/ت 537147 مورخ 86/2/24 هيات دولت، مقرر شد در سال 1390 نيز سرشماري عمومي نفوس و مسكن اجرا شود.

سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390
سرشماري سال 1390 طي دو مرحله آزمايش شده است:
• اولين آزمايش در پاییز سال 1388 با هدف شناسايي اقلام اطلاعاتي حساس و بررسي تاثير شيوه هاي جديد گردآوری اطلاعات، آموزش، استخراج و ... بر نتايج سرشماري اجرا شد.
• دومین آزمایش و به عبارتی آزمایش اصلی در سطحی وسیع تر و پس از بهره برداری از نتایج حاصل از آزمایش اول، در پاییز 1389 اجرا شد.
• در مدت کوتاهی پس از انجام آزمایش سرشماری 1389کلیه روش های جدید مورد بررسی و ارزیابی گروه ها و کمیته های ذیربط قرار گرفت و نتیجه آن شد تا در سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390، شکل ظاهری پرسشنامه به صورت سطری، شیوه تکمیل پرسشنامه به صورت چهره به چهره و استخراج به روش ICR باشد.
• در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 از 4 فرم استفاده می شود:
1. فرم1 – فرم فهرست برداری
2. فرم 2- پرسشنامه خانوار
3. فرم 3- پرسشنامه خانوارهای دسته جمعی
4. فرم 4- شناسنامه آبادی

اقلام سرشماري عمومي نفوس ومسكن 1390
الف- اقلام مرتبط با خانوار و جمعيت
• نوع خانوار
• نام و نام خانوادگي افراد خانوار
• شماره ملي
• بستگي با سرپرست خانوار 
• عضويت مادر در خانوار
• وضع اقامت
• جنس ( مرد يا پسر / زن يا دختر)
• تاريخ تولد‌ ( سال / ماه / روز )
• سن
• محل تولد
• دين
• تابعيت
• وضع معلولیت
• مهاجرت ( در پنج سال گذشته آبان 1385 تا آبان 1390)
• مدت اقامت در همين شهر يا آبادي (به سال تمام) براي مهاجران
• وضع زناشويي
• علت تغییر محل اقامت قبلی براي مهاجران
• نام شهرستان محل اقامت قبلي (براي خارج از كشور، نام كشور) براي مهاجران
• وضع سواد
• پايه، دوره يا مدرك تحصيلي
• رشته تحصيلي
• محل تحصیل
• وضع فعالیت
• شغل
• فعاليت اصلي محل كار
• محل کار
• وضع شغلي
• محل کار یا تحصيل
• باروري و مرگ ومير
ب- اقلام مرتبط با مسکن
• وسايل و امكانات دراختيار ( موتور سيكلت ، خودرو سبك ، رايانه)
• استفاده از شبكه اينترنت توسط اعضاي خانوار در محل سكونت
• نوع سوخت مصرفي عمده ی خانوار براي پخت و پز، ايجاد گرما و تهيه‌ي آب گرم
• منابع عمده تأمين آب مصرفي خانوار براي آشاميدن، پخت و پز و ساير مصارف
• نوع محل سكونت خانوار
• تعداد اتاق در اختيار خانوار
• نحوه‌ي تصرف محل سکونت خانوار
• مالكيت واحد مسكوني
• امكانات و تسهيلات واحد مسكوني
• تعداد خانوار ساكن در واحد مسكوني
• تعداد اتاق در واح?